W artykule opisujemy, jak jest obecnie kontrolowany eksport towarów do Chin. Z końcem grudnia 2021 roku Chiny opublikowały Białą Księgę dotyczącą kontroli eksportu. Jej zadaniem jest przedstawienie pełnego obrazu polityki Chin w przedmiotowej kwestii. Autorzy wskazują, że ma ona pomóc społeczności międzynarodowej lepiej zrozumieć stanowisko Chin dotyczące w szczególności stosowanych środków zakazu lub ograniczenia eksportu towarów podwójnego zastosowania, produktów wojskowych, materiałów jądrowych oraz innych towarów, technologii i usług związanych z ochroną bezpieczeństwa narodowego i interesów narodowych. Odnosi się ona również do ograniczeń związanych z wypełnianiem zobowiązań w zakresie nierozprzestrzeniania broni jądrowej i innych obowiązków międzynarodowych.

Przepisy regulujące eksport towarów do Chin

Biała Księga zatytułowana „Chińska Kontrola Eksportu” [ chin.《中国的出口管制》Zhōngguó de Chūkǒu Guǎnzhì] została opublikowana w dniu 29 grudnia 2021 r. przez Biuro Informacyjne Rady Państwa ChRL. Jest ona jednym z przykładów, w jaki sposób Chiny od lat realizują politykę holistycznego spojrzenia na kwestie bezpieczeństwa narodowego i ma być podstawą do dalszego ulepszania chińskiego systemu kontroli eksportu, który w ostatnich latach jest nieustannie poprawiany.

Kontrola eksportu w Chinach może okazać się ważna również dla polskich importerów, którzy chcieliby importować towary lub technologie znajdujące się na poniżej opisanych listach produktów objętych ograniczeniami.

W październiku 2020 r. Stały Komitet Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych uchwalił ustawę o kontroli eksportu [chiń.《中国的出口管制法》Zhōngguó de Chūkǒu Guǎnzhì Fǎ], która weszła w życie 1 grudnia 2020 r. Ujednolicono tym samym porozrzucane wcześniej po różnych aktach prawnych przepisy. Celem ustawy jest ochrona bezpieczeństwa i interesów państwa oraz wypełnienie zobowiązań międzynarodowych w zakresie przeciwdziałania rozprzestrzenianiu broni jądrowej. Wszystko po to, by jak twierdzi sama ustawa wzmocnić współpracę międzynarodową i być czynnym uczestnikiem międzynarodowego systemu kontroli eksportu.

Przepisy te odnoszą się do towarów podlegających kontroli, czyli towarów podwójnego zastosowania, produktów przeznaczonych do użytku wojskowego, czy związanych z bronią jądrową. Zalicza się do nich również technologię i dane techniczne powyższych towarów. Zgodnie z nimi to państwo sprawuje kontrolę nad ich wywozem z Chin poprzez wprowadzanie ograniczeń lub zakazów. Dotyczy to obywateli, osób prawnych, organizacji nieposiadających osobowości prawnej, chcących dostarczać produkty objęte kontrolą za granicę. Ustawa nie ogranicza się jedynie do wywozu produktów, ma ona zastosowanie również do tranzytu, przeładunku, czy powrotnego wywozu.

Jak działa chiński system kontroli eksportu?

Chiński system kontroli eksportu działa w oparciu o przygotowane przez krajową administrację kontroli eksportu [chiń. 国家出口管制管理部门, Guójiā chūkǒu guǎnzhì guǎnlǐ bùmén] listy i katalogi kontrolne. Organy kontroli eksportu w ograniczonym czasie są również uprawnione do sprawowania tymczasowej kontroli nad przedmiotami niewymienionymi na listach i to właśnie te organy wydają zezwolenia na ewentualny eksport, biorąc pod uwagę bezpieczeństwo narodowe, zobowiązania międzynarodowe, rodzaj eksportu, kraj docelowy, wykorzystanie towaru itd. Wniosek o zezwolenie wymaga od przedsiębiorcy przedłożenia dokumentów dotyczących użytkowników końcowych, którzy zobowiązują się do zastosowania produktów zgodnie z przeznaczeniem. Wszelkie zmiany powinny zostać zgłoszone do chińskiej krajowej administracji kontroli eksportu. Co więcej, chińskie władze zgodnie z ustawą mogą zabronić eksportu odpowiednich towarów do wybranych krajów lub regionów, a nawet mogą wskazać organizacje lub osoby, którym nie wolno dostarczać wyznaczonych produktów.

Na listach kontroli eksportu w Chinach znajdują się przede wszystkim:

• urządzenia szyfrujące VPN;
• chipy zabezpieczające;
• pogłębiarki;
• bezzałogowe statki powietrzne i ich technologie;
• prekursory chemiczne (np. efedryna i jej pochodne, piperonal, safrol, ergometryna, bezwodnik octowy, kwas solny, toluen itp.);
• pociski rakietowe i związane z nimi produkty;
• chemikalia i sprzęt do ich produkcji (np. zawory, pompy itp.);
• biologiczny sprzęt podwójnego zastosowania i powiązana technologia (np. sprzęt do przygotowania mikrokapsułek, separatory faz, fermentatory itp.);
• materiał genetyczny i organizmy modyfikowane genetycznie;
• toksyny i ich podjednostki (np. toksyny botulinowe, konotoksyna, aflatoksyny, toksyny T-2 i HT-2 itp.);
• patogeny zwierzęce (np. Mycoplasma mycoides, wirus afrykańskiego pomoru świń, wirus ospy koziej itp.);
• patogeny roślinne (np. Xylella fastidiosa, Xanthomona s albilineans, Clavibacter michiganensis subsp.sepedonicus, Potato Andean latent tymovirus, Deuterophoma tracheiphila, Microcyclus ulei itp.);
• riketsje (np. Coxiella burnetii, Bartonella quintana, Rickettsia prowazek itp.);
• wirusy (np. Wirus gorączki denga, wirus Ebola, wirus małpiej ospy, wirus żółtej febry itd.);
• bakterie (np. Clostridium tetani, Legionella pneumophila, Yersinia pseudotuberculosis , Bacillus anthracis, Enterohaemorrhagic Escherichia coli itd.);
• materiały podwójnego zastosowania (jądrowego)(np. tygle, wykonane z materiałów odpornych na płynne aktynowce, tygle wykonane z tantalu, katalizatory platynowane itp.);
• technologia podwójnego zastosowania (jądrowego);
• oprogramowanie podwójnego zastosowania (jądrowego);
• urządzenia badawcze i produkcyjne podwójnego zastosowania (jądrowego) (np. wysokoprecyzyjne tokarki CNC, prasy izostatyczne, sprzęt do produkcji, odzyskiwania, ekstrakcji, koncentracji lub przetwarzania trytu, urządzenia chłodnicze do wodoru lub helu, pompy do amalgamatu rtęciowego lub litowego itd.);
• sprzęt, komponenty i części podwójnego zastosowania (jądrowego) (np. okna o wysokiej gęstości ze szkła ołowiowego lub innych materiałów chroniące przed promieniowaniem oraz specjalnie do nich zaprojektowane ramy, kamery odporne na promieniowanie, soczewki odporne na promieniowanie itp.);
• instalacje i urządzenia zaprojektowane lub wyprodukowane specjalnie do produkcji lub zagęszczania ciężkiej wody i deuteru (np. sprężarki, pompy wielostopniowe, palniki katalityczne itp.);
• urządzenia do rozdzielania izotopów uranu naturalnego, uranu zubożonego itp. (np. inne niż przyrządy analityczne, np. wirówki gazowe itp.);
• sprzęt do przerobu elementów paliwowych do reaktorów jądrowych (np. urządzenia, które mają bezpośredni kontakt z materiałami jądrowymi, urządzenia sterujące, urządzenia do montażu elementów paliwowych reaktorów jądrowych, spawarki automatyczne itp.);
• sprzęt do przerobu napromieniowanych części i urządzeń (np. maszyny do cięcia napromieniowanych elementów paliwowych itp.);
• materiały niejądrowe do reaktorów jądrowych (np. deuter, ciężka woda, grafit klasy jądrowej itp.);
• materiały jądrowe i sprzęt do reaktorów jądrowych (np. uran, tor, zespoły paliwowe do reaktorów jądrowych, reaktory i ich zbiorniki, maszyny do przeładunku paliwa w reaktorach, pręty regulacyjne, rury cyrkonowe, wymienniki ciepła reaktorów itp.).

Powyżej wymieniane materiały i sprzęty nie wyczerpują całości i szczegółowości list. Znajdujące się na nich produkty są dokładnie opisane, a Ministerstwo Handlu ChRL regularnie aktualizuje ich zawartość. Chcąc sprawdzić, czy interesujący nas artykuł znajduje się na którejś z list, należy odnieść się bezpośrednio do ogłoszonych przez władze chińskie dokumentów.

Podmiot chiński, który eksportuje towary podlegające kontroli bez zezwolenia, naraża się na surowe kary. W najlepszym wypadku otrzyma on naganę, a dochód z transakcji zostanie skonfiskowany. W sytuacji już dużo poważniejszej eksporter może być ukarany grzywną nawet do 5 mln juanów. Ustawa ta przewiduje również kary za uzyskanie zezwolenia poprzez oszustwo lub przekupstwo oraz fałszowanie zezwoleń. Ukarane podmioty mogą liczyć się z problemami w uzyskaniu zezwolenia w przyszłości, natomiast osoby, które bezpośrednio uczestniczyły w nielegalnych transakcjach, mogą być pozbawione możliwości wykonywania jakichkolwiek czynności związanych z eksportem, a nawet, jeśli sprawa miała wymiar karny, mogą otrzymać dożywotni zakaz angażowania się w działalność eksportową.

Znaczenie Białej Księgi dla Chin

Według komentatorów ustawa była odpowiedzią na podobne regulacje amerykańskie oraz coraz wyraźniejsze zasady kontroli eksportu stosowane w Unii Europejskiej. Biała Księga wydana przez Chiny w grudniu 2021 r. nie wymienia jednak nazw konkretnych państw. Odnosi się ona ogólnie do coraz powszechniejszej na świecie praktyki kontroli eksportu, która ma na celu poprawienie bezpieczeństwa i utrzymywanie pokoju na świecie. Biała Księga wskazuje, że Chiny wykonują swoje zobowiązania wobec społeczności międzynarodowej w kwestii kontroli eksportu i wzywają społeczność międzynarodową do współpracy na rzecz dobrobytu całego świata. Równocześnie autorzy wskazują, iż żaden kraj, ani region nie powinien nadużywać tych środków i dyskryminować innych, tu również nie podano żadnych konkretnych nazw państw, co do których można podejrzewać takowe nadużycia.

Dokument ten odnosi się do ustawy o kontroli eksportu, traktując ją jako solidną podstawę prawną wdrażania środków niezbędnych do przeprowadzania kontroli eksportu i tworzenia – jak piszą autorzy – nowoczesnego systemu kontroli eksportu o chińskiej charakterystyce. Najważniejszymi założeniami tego systemu są:

1. Ulepszanie systemu zarządzania zezwoleniami;
2. Poprawa w dziedzinie egzekwowania obowiązującego prawa, a w szczególności wzmocnienie instytucji zaangażowanych w kwestie kontroli eksportu i koordynacji między nimi oraz rozszerzenie katalogu środków ograniczających łamanie prawa;
3. Tworzenie programu zgodności w dziedzinie kontroli eksportu, na który składają się przepisy (ustawa o kontroli eksportu), wytyczne (w 2007 r. Ministerstwo Handlu ChRL po raz pierwszy wydało wytyczne w sprawie wewnętrznych mechanizmów kontroli dla produktów podwójnego zastosowania i przedsiębiorstw technologicznych, w 2021 r. wydano nowe wytyczne) i usługi publiczne (głównie w zakresie informacyjnej);
4. Wykonywanie międzynarodowych zobowiązań dotyczących zakazu rozprzestrzeniania broni jądrowej, biologicznej, chemicznej i in. Angażowanie się w regulowanie handlu bronią konwencjonalną i zwalczanie nielegalnego handlu bronią.

Biała Księga, będąc swoistym raportem przygotowanym przez władze, wskazuje kierunek polityki Chin w dziedzinie kontroli eksportu, a także środki, którymi władze chińskie będą się posługiwać, by osiągnąć swój cel.

Jeśli zainteresował Cię ten artykuł, sprawdź także inne wpisy publikowane przez nasz blog o Chinach i poruszające kwestie prawne tego kraju, np.: weryfikacja chińskiej firmy czy rejestracja znaku towarowego w Chinach.

Autor: Beata Frenkiel